Απο τον Γιώργο Νάστο
18/09/2020
Ο Γιώργος Νάστος ερευνά μια παράξενη θεωρία που έχει αρχίσει να συζητιέται όλο και περισσότερο τον τελευταίο καιρό, η ιστορία της πάει όμως πίσω περισσότερο από έναν αιώνα.
Μοιάζει παράξενο, όμως ο ισχυρισμός ότι ο Μπετόβεν ήταν μαύρος διακινείται εδώ και πολλά χρόνια, συγκεκριμένα από το 1907. Ογδόντα χρόνια μετά τον θάνατο του Γερμανού συνθέτη ο Βρετανός συνάδελφός του Samuel Coleridge-Taylor, γόνος Αγγλίδας μητέρας και πατέρα από τη Σιέρα Λεόνε, κατέληξε στο συμπέρασμα πως τα χαρακτηριστικά των προσώπων τους έμοιαζαν πάρα πολύ για να αποδοθεί η ομοιότητά τους σε σύμπτωση μονάχα.
Η θεωρία βρήκε στα 40s δημόσιο υποστηρικτή τον ιστορικό Joel Augustus Rogers, ενώ κατά τη δεκαετία του ’60 το σύνθημα «Ο Μπετόβεν ήταν μαύρος» ακουγόταν συχνά. Ο Malcolm X είχε δηλώσει σε συνέντευξη του ότι πίστευε πως ο πατέρας του Amadeus ήταν μαύρος μισθοφόρος. Σε ραδιοφωνικό σταθμό του Σαν Φρανσίσκο τη φράση «Beethoven was black» την επαναλάμβαναν συνεχώς ως μάντρα, ενώ το 1969 το περιοδικό Rolling Stone δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο «Ο Μπετόβεν ήταν black and proud» προκαλώντας σάλο.
Έκτοτε, το χρώμα του δέρματος της πιο φημισμένης μουσικής ιδιοφυΐας γίνεται με διάφορες αφορμές αντικείμενο συζήτησης. Το 1988 δύο λευκοί φοιτητές του Πανεπιστημίου Στάνφορντ, που βρίσκεται στην Καλιφόρνια, άλλαξαν τα χαρακτηριστικά του Μπετόβεν σε μια αφίσα δίνοντας του στερεοτυπική εμφάνιση μαύρου, μια πράξη που είχε θεωρηθεί τότε ρατσιστική, ενώ το 2007 η φημισμένη συγγραφέας Ναντίν Γκόρντιμερ εξέδωσε μια συλλογή διηγημάτων με τίτλο «Ο Μπετόβεν ήταν κατά 1/16 μαύρος».
O Malcolm X σε συγκέντρωση υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων το 1963 (photograph: Bob Henriques/Time & Life Pictures/Getty Image)
Με την πρόσφατη αναζωπύρωση του κινήματος Black Lives Matter το ντιμπέιτ καλά κρατεί τον τελευταίο καιρό στο Twitter. Η αλήθεια είναι πως μόνο σε ενδείξεις μπορεί να βασίζεται κανείς. Γνωρίζουμε από διάφορες πηγές ότι ο Μπετόβεν ήταν μελαμψός (του είχαν δώσει μάλιστα το παρατσούκλι «The Spaniard»). Υπάρχουν δύο πιθανές εκδοχές: οι Φλαμανδοί πρόγονοί του να είχαν παντρευτεί Ισπανούς σκλάβους αφρικανικής καταγωγής, ή η μητέρα του να είχε κάποια εξωσυζυγική σχέση με μαύρο, κάτι που δεν θα ήταν και εντελώς αδιανόητο. Είναι ωστόσο ξεκάθαρο ότι η υιοθέτηση του ισχυρισμού σκοπό έχει περισσότερο να προβοκάρει. Όταν λέμε ότι μια τόσο σεβάσμια ιστορική προσωπικότητα είχε μαύρο δέρμα, δύο προβληματισμούς πυροδοτούμε στην πραγματικότητα: Αν ο Μπετόβεν ήταν πράγματι μαύρος, θα είχε καταφέρει να θεωρείται τόσο σπουδαίος; Υπήρχαν αξιόλογοι μαύροι Ευρωπαίοι συνθέτες τους οποίους η ιστορία έχει ξεχάσει;
Απάντηση μπορεί να δοθεί με απόλυτη σιγουριά μόνο στη δεύτερη ερώτηση. Το παράδειγμα του βιολονίστα και συνθέτη George Bridgewater είναι χαρακτηριστικό. Ελάχιστοι γνωρίζουν το ονοματεπώνυμο του, παρόλο που το έργο του θεωρείται σημαντικό. Αξίζει να σημειωθεί πως εκτός από συγκαιρινός του Μπετόβεν, υπήρξε και καλός του φίλος – μάλιστα, ο συνθέτης της εμβληματικής 9ης, τού είχε αφιερώσει αρχικά τη Σονάτα που γνωρίζουμε σήμερα ως «του Κρόιτσερ» μέχρι που καβγάδισαν και τον αποκήρυξε. Ο Γάλλος Chevalier de Saint-Georges (1745-1799) υπήρξε διακεκριμένος μαύρος συνθέτης της εποχής του, ενώ ο προαναφερθείς βρετανός Samuel Coleridge-Taylor (1875-1912) έχει υπογράψει την τριλογία με καντάτες «The Song of Hiawatha», εμπνευσμένος από ένα ποίημα του Χένρι Γουόντσγουρθ Λονγφέλοου. Οι συνθέσεις τους παραμένουν στην αφάνεια.
Η ίδια μοίρα περίμενε και τους αντίστοιχους Αμερικανούς καλλιτέχνες. Ο William Grant Still (1895-1978) ή η Florence Price (1887-1953) δεν μνημονεύονται τόσο συχνά, ενώ το ίδιο θα μπορούσαμε να πούμε και για τον μινιμαλιστή συνθέτη Julius Eastman που θεωρείται καθοριστική καλλιτεχνική μορφή της Νέας Υόρκης στα 60s και τα 70s. Ο Μπετόβεν, λοιπόν, κατά πάσα πιθανότητα δεν ήταν μαύρος. Όμως, αν η συζήτηση γύρω από το DNA του θέσει το πλαίσιο για να αναδειχτεί το έργο παραγνωρισμένων μαύρων συνθετών, τότε αξίζει να το κουβεντιάσουμε το ενδεχόμενο.
O…εξαφανισμένος συνθέτης Julius Eastman (photograph: LCMF)
