Από τη Βαρβάρα Σαββίδη
26/10/2020
Το διήγημα του «προφητικού» Ντον ΝτεΛίλο ξεκίνησε να γράφεται το 2018, ολοκληρώθηκε λίγο πριν από το ξέσπασμα της πανδημίας, κι όμως φέρει μια ατμόσφαιρα συγκρίσιμη με αυτή που ζούμε σήμερα.
Από τη Βαρβάρα Σαββίδη
Η κυκλοφορία ενός νέου έργου από τον Ντον ΝτεΛίλο, ενός από τους σημαντικότερους σύγχρονους Αμερικανούς συγγραφείς, αποτελεί από μόνη της είδηση. Πόσω μάλλον, όταν πρόκειται για ένα διήγημα που ξεκίνησε να γράφεται το 2018, ολοκληρώθηκε λίγο πριν από το ξέσπασμα της πανδημίας, κι όμως φέρει μια ατμόσφαιρα συγκρίσιμη με αυτή που ζούμε σήμερα, επιβεβαιώνοντας για άλλη μια φορά τη φήμη του ΝτεΛίλο ως «προφητικού» λογοτέχνη.
«Ξεκίνησα από ένα όραμα που είχα με άδειους δρόμους στο Μανχάταν», λέει ο ίδιος και «η αρχική ιδέα της σιωπής γιγαντώθηκε από πρόταση σε πρόταση, από το ένα κεφάλαιο στο άλλο», όπως διαβάζουμε στο εισαγωγικό σημείωμα της ελληνικής έκδοσης (Gutenberg, μετάφραση Ζωή Μπέλλα – Αρμάου).
Το τέλος του κόσμου όπως τον γνωρίζουμε
Στη «Σιωπή», που διαδραματίζεται μια Κυριακή του 2022, μια πρώην καθηγήτρια Φυσικής με τον σύζυγό της και έναν παλιό μαθητή της, λάτρη του Αϊνστάιν, παρακολουθούν παρέα το Super Bowl, όταν ξαφνικά η τηλεοπτική οθόνη σβήνει και τα τηλέφωνα σταματούν να λειτουργούν. Παράλληλα, ένα ζευγάρι φίλων τους που βρισκόταν στην πτήση Παρίσι – Νέα Υόρκη, ζει τρομακτικές στιγμές στον αέρα και επιβιώνει της απότομης προσγείωσης με μικρούς τραυματισμούς. «Εγκλωβισμένοι» και οι πέντε σε ένα διαμέρισμα του Μανχάταν, πασχίζουν να αντιληφθούν τι συμβαίνει.
Πόσο συνηθισμένα θα κυλούσε η βραδιά για αυτή την παρέα. Θα έβλεπαν τον αγώνα, θα έπαιζαν στοιχήματα, θα απολάμβαναν το δείπνο, θα επέστρεφαν στα σπίτια τους. Εντός λίγων λεπτών όμως, οι ήρωες χάνουν την αίσθηση του εαυτού τους, αναθεωρούν τις αποφάσεις τους, αναρωτιούνται ποιοι είναι. Ούτε καν τον αντικατοπτρισμό τους δεν μπορούν πλέον να εμπιστευτούν. Σε μια στιγμή, όλα αβέβαια.
Κατά το δυστοπικό διήγημα του ΝτεΛίλο, ο κόσμος μας, ο κόσμος όπως τον γνωρίζουμε, τελειώνει όχι με έναν κρότο, αλλά με μια αδυσώπητη σιωπή. Αποτέλεσμα μιας σειράς μικρότερων σιωπών, που συνειδητά ή ασυνείδητα αγνοούμε. Τη σιωπηλή άνοδο των υδάτων, τη σιωπηλή οικολογική καταστροφή, το σιωπηλό θάνατο της τεχνολογίας, από την οποία τόσο εξαρτόμαστε. «Μα αυτό δεν ήταν μοιραίο να συμβεί; Αυτό δεν σκέφτονται μερικοί από εμάς; Βρισκόμασταν σε αυτή την πορεία. Καμία απορία. Καμία περιέργεια. Εντελώς καταστροφικός προσανατολισμός», λέει ο ΝτεΛίλο μέσω της ηρωίδας του, Νταϊάν, σαν να θέλει να μας κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου, σχεδόν διδακτικά. Σαν να μας λέει, δεν είμαι προφήτης, όπως με αποκαλείτε, ήταν όλα μπροστά στα μάτια μας, απλώς εθελοτυφλούσαμε.
Ο προφητικός ΝτεΛίλο και το τέλος της τεχνολογίας
Στον κόσμο που περιγράφει ο ΝτεΛίλο, υπάρχουν ατελείωτα ερωτήματα και θεωρίες συνομωσίας, παραληρηματικές ιδέες, εμμονές, άνθρωποι που δεν ξέρουν πώς να διαχειριστούν αυτό που τους συμβαίνει, άνθρωποι που κοιτάνε χωρίς να βλέπουν, άνθρωποι που βαριούνται τη σιωπή, που προσπαθούν να την καταπνίξουν με κάθε τρόπο. Που επιστρέφουν νοερά σε όσα τους είναι γνώριμα, σε όσα τους κάνουν να αισθάνονται ασφαλείς. Άνθρωποι που δίχως την τεχνολογία, δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν μεταξύ τους.
Όπως άλλωστε ανέφερε σε πρόσφατη συνέντευξή του στους New York Times, «η τεχνολογία έχει αλλάξει τον τρόπο που σκεφτόμαστε, που μιλάμε. Η σκέψη μας είναι λιγότερο το αποτέλεσμα περισυλλογής και περισσότερο κάτι το στιγμιαίο». Και συνεχίζει, αναφερόμενος στη δική του σχέση με την τεχνολογία, «Δεν χρησιμοποιώ κινητό τηλέφωνο, επειδή θέλω να συνεχίσω να σκέφτομαι με παραδοσιακό τρόπο. Με βοηθά να συγκεντρωθώ στις λέξεις σε μια σελίδα. Αυτό ήταν πάντα ένα σημαντικό στοιχείο στον τρόπο που εργάζομαι: η εμφάνιση των λέξεων σε μια σελίδα, τα γράμματα στη λέξη, οι λέξεις στην πρόταση».
Αν κάπου, κάπως, κάποτε, πέσει σε όλες τις οθόνες «μαύρο», μια ατελείωτη σιωπή θα μας περιβάλλει. Οι αρχικές κραυγές αγωνίας και τρόμου, θα μετουσιωθούν σε σιωπή, μας λέει μέσα από τις 115 σελίδες του διηγήματός του. «Σκεφτείτε όλα αυτά τα εκατομμύρια σβηστές οθόνες. Τι συμβαίνει στους ανθρώπους που ζουν μέσα στα τηλέφωνά τους;» στοχάζεται ένας από τους ήρωες. Σιωπή. Στο τέλος του κόσμου δεν υπάρχουν απαντήσεις.
Όσο όμως ενδιαφέρον κι αν φαίνεται το θέμα και τα ερωτήματα με τα οποία καταπιάνεται ο μεγάλος συγγραφέας, όσο κι αν σου μεταδίδει την αγωνία των χαρακτήρων, τόσο ο τρόπος με τον οποίο διαχειρίζεται το υλικό του χαρακτηρίζεται από αποστασιοποίηση. Οι, σε στιγμές, παραληρηματικοί μονόλογοι των χαρακτήρων βρίθουν αναφορών σε κείμενα του Αϊνστάιν, σε έννοιες συχνά δυσνόητες στον μη μυημένο, οι φοβίες τους μεταδίδονται με έναν τρόπο που δύσκολα ταυτίζεται ο αναγνώστης. Πρόκειται σαφώς για ένα ενδιαφέρον ανάγνωσμα, η γραφή του ΝτεΛίλο είναι μελετημένη σαν παρτιτούρα, αλλά τη «Σιωπή» θα τη θυμόμαστε μάλλον για τη συγγενή με τη σημερινή ατμόσφαιρα που περιγράφει, παρά για τα άλλα της χαρίσματα.
