Στο πλαίσιο του εορτασμού των 200 ετών από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, το «A Greek Songbook» έρχεται στην Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής, στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος για τρεις παραστάσεις στις 19, 20 και 21 Νοεμβρίου.
Απο την Μαρία Μεταξά
19/11/2021
Φέτος έκλεισαν δύο ολόκληροι αιώνες από την ένοπλη εξέγερση των Ελλήνων με σκοπό την αποτίναξη της οθωμανικής κυριαρχίας και τη δημιουργία ανεξάρτητου κράτους. Λόγω των μέτρων προφύλαξης που επιφέρει η πανδημία Covid-19, οι εορτασμοί για την επέτειο των 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης ήταν περιορισμένοι ―και όσον αφορά τη δημόσια σφαίρα, μπορούμε μόνο να φανταστούμε τι αποφεύχθηκε, αν κρίνουμε από κιτς εξώφυλλα και αναχρονιστικές αφίσες που είδαν το φως της δημοσιότητας μέσα στο 2021.
Παρότι στην Ελλάδα έχει αποδειχθεί αρκετές φορές δύσκολο να ισορροπήσει κανείς ανάμεσα στο παραδοσιακό και το μοντέρνο, και να αποτίνει φόρο τιμής στην ιστορική κληρονομιά εστιάζοντας στην εθνική υπερηφάνεια και αποφεύγοντας την κακογουστιά, κάτι τέτοιο σίγουρα δεν είναι ακατόρθωτο για τους ανθρώπους της τέχνης.
Η παραγωγή της Εναλλακτικής Σκηνής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής «A Greek Songbook» σε επιμέλεια του συνθέτη Κορνήλιου Σελαμσή φαίνεται να βρήκε τη χρυσή τομή, καλώντας πάνω από 30 καλλιτέχνες να διασκευάσουν τραγούδια από τον κύκλο της ελληνικής παράδοσης, σε μια σειρά από φιλόδοξες μουσικές εγκαταστάσεις στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος στις 19, 20 και 21 Νοεμβρίου.
Το Ελληνικό Βιβλίο Τραγουδιών απαρτίζεται από παραδοσιακά νανουρίσματα και μοιρολόγια σε ηλεκτρονικές dark dub διασκευές, δημοτικά τραγούδια και διηγήσεις απομνημονευμάτων σε ψηφιακές αναπαραστάσεις, αφιερώματα στις λιγότερο τραγουδισμένες γυναικείες φιγούρες της Επανάστασης, και πολλά ακόμα. Μέσα στα τρία προγράμματα συναυλιών, τα δομικά στοιχεία της παραγωγής χωρίζονται με τη σειρά τους σε τρεις κατηγορίες (τραγούδια, οργανικές συνθέσεις και έργα video art), συνδυάζοντας ένα ετερόκλητο σύνολο δημιουργών της λόγιας και της ποπ μουσικής με μόνο κοινό παρονομαστή την ασυμβατότητα των προσεγγίσεών τους.
Η παραγωγή έχει βασιστεί σε μια σειρά ανθολογημένων ιστορικών κειμένων και αφηγήσεων που σχετίζονται με πρόσωπα και γεγονότα της εποχής· ο καθένας από τους δημιουργούς χρησιμοποιεί τη μοναδική προσωπική του γλώσσα ώστε να αποδώσει με το δικό του τρόπο κομμάτια της ιστορικής μας παράδοσης. Εκτός από το περιεχόμενο, κοινή βάση αποτελεί και η χρήση δέκα οργάνων της ευρωπαϊκής και πέντε της παραδοσιακής μουσικής, «σε ένα σχήμα συγκρουσιακό που φιλοδοξεί να αποδώσει μορφικά τη σωρεία των ανομοιογενών ρευμάτων που συγκεράστηκαν στο πολιτιστικό και πολιτικό χωνευτήρι του 1821».
Ο συνθέτης Κορνήλιος Σελαμσής σημειώνει:
«Το Α Greek Songbook δεν είναι ένα βιβλίο. Είναι ένα εράνισμα από μουσικές κατασκευές, τραγούδια και εικόνες που ανατέθηκαν σε ανθρώπους της μουσικής και των παραστατικών τεχνών να τα πραγματοποιήσουν στο πλαίσιο του προγραμματισμού της Εναλλακτικής Σκηνής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής για το έτος 2021. Ο ελληνικός προσδιορισμός αυτού του βιβλίου-που-δεν-είναι έχει να κάνει με την ίδια τη ρίζα της λέξης, την Ελλάδα δηλαδή, καθώς πριν διακόσια ακριβώς χρόνια στερεώθηκε η λέξη αυτή ως συνείδηση εθνική και γεωγραφική και ψυχική, ας τολμήσουμε να πούμε. Για αυτήν ακριβώς την εποχή, της έδρασης δηλαδή, κλήθηκαν συνθέτες κι άλλοι τεχνίτες να στοχαστούν και να κατασκευάσουν έργα, άλλοτε συνειρμικά και απομακρυσμένα, άλλοτε αναφορικά και προσδεμένα στενά σε μια πηγή ιστορική ή ποιητική ή μουσική ή αφηγηματική. Είναι λοιπόν το Α Greek Songbook και μια σύναξη ανθρώπων που φτιάχνουν έργα τέχνης. Από πολύ διαφορετικούς τόπους ερχόμενος ο καθένας. Από διαφορετικές πρακτικές και ιδεολογίες. Είναι μια σύναξη που ζητά να μη συγκεραστούν οι τρόποι του καθενός, αλλά επιχειρεί να αφήσει τις αισθητικές τριβές ορατές, να μην αμβλύνει τις αισθητηριακές αντιθέσεις. Οι μόνοι πρακτικοί περιορισμοί των αναθέσεων ήταν η διάρκεια καθενός έργου και η ποικιλία των μέσων (οργάνων, αντικειμένων και άλλων) που μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν κατά τη φυσική αναπαραγωγή στη συναυλία».
Το Σου φιλώ τα μάτια του Κωνσταντίνου Βήτα εμπνέεται από τον Οδυσσέα Ανδρούτσο και τη φράση με την οποία ο ήρωας έκλεινε τις επιστολές στους φίλους του, το mnemolithiko των Σοφία Ζαφειρίου και Γεωργίας Καρύδη διαβάζει το Σύνταγμα της Τροιζήνας ως ένα γράμμα προς το μέλλον, ο Δημήτρης Καμαρωτός και η Αμαλία Μουτούση μας δίνουν μια μικρού μήκους ταινία για το Λόρδο Byron και τα ηχοτοπία του Μεσολογγίου.
Οι Παύλος Κατσιβέλης και MC Yinka μας δίνουν ένα εναλλακτικό λιμπρέτο με βάση την προκήρυξη της Κομμούνας της Άνδρου και ένα διάλογο ανατολίτικων και δυτικών μουσικών οργάνων, ο Λόλεκ πατάει στον Ύμνο εις την Ελευθερίαν του Σολωμού για να μας δώσει τον Αιμάτινο ποταμό, ενώ ο Γιώργος Πούλιος και ο Ευριπίδης Λασκαρίδης εμπνέονται από την προδοσία του Δημήτριου Υψηλάντη σε βάρος της Μαντούς Μαυρογένους και οι Νικόλας Τζώρτζης και Αντονύ Ριβερά ανασυνθέτουν την τραγική μοίρα του Ιωάννη Καποδίστρια στο Vents contraires.
Οι Καλλιτέχνες και οι Δηλώσεις τους:
Γιάννης Αγγελάκας – 4 τραγούδια γύρω απ’ τον κύκλο της παράδοσης
«Το να τιμούμε την παράδοση σαν μια απονεκρωμένη θαυμαστή οντότητα που ολοκλήρωσε τον κύκλο της ζωής της και το να επαναλαμβάνουμε μηχανικά, άψυχα και με σοβαροφάνεια τα θρυλικά της επιτεύγματα είναι, κατά τη γνώμη μου, μια εγκληματική και πολλές φορές ύποπτη νοοτροπία εναντίον ενός ολοζώντανου δημιουργικού κύματος που εδώ και αιώνες μεταφέρει γνώση και έμπνευση από γενιά σε γενιά και που μέχρι και σήμερα παλεύει, από τη Θράκη μέχρι την Κρήτη, να εξελιχθεί, να ανανεωθεί και να απλώσει τον μαγικό του κύκλο από το κέντρο του, που χάνεται στο αρχέγονο παρελθόν, μέχρι το απώτατο μέλλον και τις άπειρες δυνατότητές του. Μ’ αυτές τις σκέψεις, που πολλές φορές στο παρελθόν, όταν τις εξέθεσα, αντιμετώπισα το μένος των υπερασπιστών της φορμόλης, προχώρησα στον εν λόγω κύκλο τραγουδιών που σχετίζονται με την παράδοση, είτε μουσικά, είτε στιχουργικά, είτε ως πηγή έμπνευσης, για να έχουν και οι συγκεκριμένοι ταριχευτές του πολιτισμού μας έναν επιπλέον λόγο να διαρρηγνύουν τα ιμάτιά τους».
Φοίβος Δεληβοριάς – Εις Μάρκο Μπότσαρη
«Αυτό που με τράβηξε στο συγκεκριμένο, σχετικά άγνωστο ποίημα του Σολωμού, είναι η στροφή εκείνη που λέει “Σοφοί λεξιθήρες, μακρία, – / Μη λάχει σας βλάψω τ’ αυτία· / Τρεχάτε στα μνήματα μέσα / Και ψάλτε με λόγια τρελά”. Ο ποιητής αντιπαραθέτει τον ήρωα με τον λόγιο εαυτό του και μας δίνει το κλειδί που ενώνει εμάς, nerds ενός μετα-τεχνολογικού πολιτισμού, με τους άγριους άντρες που πάλεψαν για κείνο που ήλπισαν ως ελευθερία. Μουσικά προσπάθησα ένα μικρό αφιέρωμα σε συνθέτες όπως ο Μάντζαρος και ο Σαμάρας, που πρωτοπάλεψαν με το αίνιγμα της “εθνικής μουσικής”».
Nalyssa Green – Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα
«Η απόπειρά μου να έρθω σε επαφή με το ποια ήταν η ηρωίδα που με ενδιέφερε να μελετήσω, σε συνδυασμό με τη δυσφορία που μου προκαλεί το γεγονός ότι από τη σφαίρα του ορατού στις κοινωνίες μας απουσιάζει η γυναικεία φωνή, η γυναίκα ως υποκείμενο, ως δρων πρόσωπο, αποτέλεσαν τον κορμό για τη δημιουργία του έργου μου Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα».
Απόστολος Κίτσος – Ιερωτικό τραγούδι
«Το “Ιερωτικό” (υβριδική λέξη από το ιερατικό και το ερωτικό) είναι μια ερωτική μπαλάντα σε στίχους του Παλαιών Πατρών Γερμανού. Ο ιεράρχης έγραψε το συγκεκριμένο ποίημα ενώ ήταν ήδη χειροτονημένος μητροπολίτης και άρα οποιαδήποτε ερωτική σχέση και επαφή ήταν γι’ αυτόν απαγορευμένη. Το τραγούδι αυτό φιλοδοξεί αφενός να φωτίσει μια άγνωστη πλευρά της καθοριστικής αυτής για την Επανάσταση προσωπικότητας και αφετέρου να αναδείξει το διαχρονικό και πανανθρώπινο σχήμα του ανεκπλήρωτου πόθου. Όπως θα έλεγε και ο Μάνος Χατζιδάκις, ο έρωτας είναι αρχαίος μα η αμαρτία βυζαντινή».
Πέτρος Κλαμπάνης – Uncivil
«Ο αγώνας για την ανεξαρτησία της Ελλάδας στις αρχές του 19ου αιώνα δεν ήρθε μόνος του. Ακολουθήθηκε από έναν σκληρό, πιο σκοτεινό πόλεμο. Μια μάχη μεταξύ συναγωνιστών. Μια μάχη του έθνους με τον εαυτό του. Σύμμαχοι και συμπολεμιστές τη μια μέρα, την επόμενη γίνονται ορκισμένοι εχθροί. Παρασκήνιο, προδοσία, δίψα για πλούτο και εξουσία. Οι νησιώτες με τους Ρουμελιώτες πολεμούν ενάντια στους Μοραΐτες και το αντίθετο, σε μια περίοδο της ιστορίας μας από την οποία έχουμε να μάθουμε πολλά, παρόλο που δεν την έχουμε διδαχθεί. Αυτές τις έντονες ακρότητες επιχειρώ να εκφράσω με το έργο μου Uncivil».
Τζέιμς Ουάιλι / Γιάννης Διονυσίου – Α! Τι νύκτα
«Η επανάσταση είναι μια στροφή προς κάτι ιδανικό, κάτι νέο. Μέσω της συνεχούς κίνησης στοχεύει στην εσωτερική αναζήτηση του φωτός, που θα μας οδηγήσει μέσα από τη σκοτεινή νύχτα. Στο “Ύμνον εις την Ελευθερίαν” βρήκα στίχους που θέλησα να μετουσιώσω σε κίνηση και φως. Ως προς τη μουσική, σε αναζήτηση της δικής μου επανάστασης, επέτρεψα σε διαφορετικά στοιχεία του προσωπικού, μουσικού μου κόσμου να συνυπάρξουν. Ένα τσάμικο από το Μεσολόγγι, οι κλασικοί περσικοί δρόμοι και η δυτική αρμονική ευαισθησία στέκονται δίπλα δίπλα σε αυτή την ταπεινή προσφορά…»
Δημήτρης Παπαγεωργίου – Συνεκδοχαί
«Σημείο εκκίνησης στο έργο Συνεκδοχαί αποτελεί η μικροϊστορία της αντιζηλίας των αδελφών Νοταρά για μια γυναίκα (Μακρυγιάννης, Απομνημονεύματα), που προκαλεί μια σειρά ενδιαφερόντων συνειρμών, παραπέμποντας συνεκδοχικά στα διάφορα επίπεδα σύγκρουσης μεταξύ των ελληνικών ομάδων για την κατανομή της ισχύος. Αντί μιας περιγραφής αυτών των συνεκδοχικών σχέσεων, στοχεύω στο δομικό επίπεδο, δημιουργώντας υπερθέσεις λογικών σύγκρουσης μέσα από μουσικές ιδέες με ετερογενή χαρακτήρα. Αποφεύγοντας μια ενιαία αφήγηση και προβάλλοντας εναλλακτικούς ειρμούς του μουσικού λόγου, επιχειρώ να αναδείξω τη ρευστότητα των σχέσεων μεταξύ ετερόκλητων υλικών και διαθέσεων».
Μιχάλης Παρασκάκης / Βασίλης Μαγουλιώτης – Στοχάσου, καὶ ἀρκεῖ
«Η Ελληνική Νομαρχία είναι ένα πύρινο, προεπαναστατικό κείμενο που μιλάει για την ανάγκη της ελευθερίας, κατηγορεί για τη στέρησή της τον ξένο ζυγό αλλά και τους ντόπιους πολιτικούς και ιερατείο. Φυσικά ζητά την επανάσταση και κατόπιν τη σωστή διοίκηση. Είναι ένα κείμενο σοκαριστικά φρέσκο και επίκαιρο. Η ταραχώδης, βίαιη μουσική επιχειρεί να αποδώσει το αγωνιώδες πάθος με το οποίο γράφει ο “ανώνιμος Έλλην”, να ντύσει τον λόγο και τη δράση του ηθοποιού με αυτό που ένιωσα διαβάζοντας το κείμενο».
Παύλος Παυλίδης – Ο πυρετός του Μπάιρον
«Ενστικτωδώς διάλεξα τον Μπάιρον ανάμεσα από τους ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης και μπορώ να πω ότι ήταν απολαυστική η περιήγησή μου στη λογοτεχνική Ευρώπη των αρχών του δέκατου ένατου αιώνα μέσω της βιογραφίας του. Παρακολούθησα επίσης ως αναγνώστης λεπτομερώς την εκκίνηση του σύγχρονου εθνικού μας σπορ που λέγεται αλληλοσπαραγμός. Χαίρομαι που μου δόθηκε η ευκαιρία από την Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ να ανακαλύψω αυτόν τον ξεχωριστό ποιητή και να δημιουργήσω ένα ελλειπτικό πορτρέτο του, που ονόμασα Ο πυρετός του Μπάιρον».
Μπλέιν Λ. Ρέινινγκερ – Σέλλεϋ: Ελλάς
«Επέλεξα να μελοποιήσω επιλεγμένους στίχους από το τεράστιο δραματικό ποίημα του Σέλλεϋ Ελλάς και να το κάνω σε μορφή τραγουδιού που να παίζεται από μικρό σύνολο ροκ ή τζαζ, και να τραγουδώ εγώ. Τα περίτεχνα και διανθισμένα έργα της ρομαντικής ποίησης του 19ου αιώνα δεν προσαρμόζονται πάντοτε εύκολα σε σύγχρονα τραγούδια, κι έτσι η μελοποίηση αποδείχτηκε μια πρόκληση. Είμαι ευχαριστημένος με τα αποτελέσματα, ωστόσο, και πιστεύω πως καταφέρνουν να εκφράσουν το ουσιαστικό απελευθερωτικό μήνυμα του ποιήματος. Είναι επίσης ταιριαστό πως κι εγώ, όπως ο Σέλλεϋ και ο Μπάιρον, είμαι ξένος, φιλέλληνας, εξωτικό φυτό που ρίζωσε στο έδαφος της Ελλάδας».
Φίλιππος Σακαγιάν – ΠΡΩΤΟ ΣΤΑΣΙΜΟ, κι’ εγώ φως
«Συνήθως τον πρωταγωνιστικό ρόλο όταν μιλάμε για την επανάσταση του 1821 τον έχει ο ηρωισμός, αυτό όμως που εμένα με ενδιέφερε ήταν να στρέψω τον προβολέα και να εστιάσω στην προϋπόθεση του ηρωισμού, τη θυσία και κυρίως στις προεκτάσεις της. Το έργο αυτό είναι μια εσωτερική συνθήκη, ένα παράθυρο στο “παρασκήνιο” της επανάστασης, και τον “περήφανο” θρήνο. Αφορμή για αυτό υπήρξε το Β΄ σχεδίασμα των Ελεύθερων πολιορκημένων του Σολωμού και η εικόνα η οποία το στοιχειώνει, αυτή της pietà, της μητέρας που βαστά το νεκρό της παιδί στα χέρια. Τα λόγια αυτά δεν μπορούν να είναι παρά αφιερωμένα σε όλους όσους επιλέγουν την ελευθερία πάνω από τη ζωή».
Μιχάλης Σιγανίδης / Θεανώ Μεταξά – Το κρυφό σχολειό ΙΙ, Οι όχλοι συνέπνιγον αυτόν
«Τα τραγούδια αυτά μιλούν για τα low chakras, ήτοι, τη μνήμη του ερωτικού σώματος της επανάστασης, σαν επικήδειος λόγος στη σωματικότητα το πρώτο, και στη φαντασία το δεύτερο. Την παράφραση του διάσημου ποιήματος του Ιωάννη Πολέμη απαγγέλλει ένα παιδί, ενώ δυο εραστές προσομοιώνουν ανδραγαθήματα και απόλυτα δοσίματα – από απόσταση. Αυτή, την κρίση της επικής συνείδησης, θρηνούμε βουβά, όπως ο Παναγούλης στο νοσοκομείο όταν έμαθε για τον θάνατο του Νικηφόρου Μανδηλαρά: “Αυτή την υπόσχεση σου δίνουμε / αντί για μνημόσυνο”. Για να γίνει χαροποιόν το πένθος».
Μάρθα Φριντζήλα / Βασίλης Μαντζούκης – Η τραγική ιστορία της Σούσας και του Σαρήμπαλη
«Η τραγική ιστορία της Σούσας και του Σαρήμπαλη οργανώθηκε μουσικά με γνώμονα τη μελοποίηση του δεκαπεντασύλλαβου παραδοσιακού τραγουδιού “Της Σούσας”, που αναφέρεται στον καταδικασμένο έρωτα δύο νεαρών παιδιών: της Ελληνίδας Σουσάνας και του Σαρή Μπαλή, Τούρκου αξιωματούχου. Τρεις σκοποί, δύο παραδοσιακοί κι ένας πρωτότυπος, ξανασυστήνουν το τραγούδι, πλαισιωμένοι από διάφορα μελωδικά σχήματα, πότε σύμφωνα και πότε διάφωνα, άλλοτε να συνοδεύουν, άλλοτε να αυτονομούνται στο δικό τους “τραγούδι”, διαμορφώνοντας έτσι τον σαφέστατα πολυφωνικό χαρακτήρα του εγχειρήματος. Στόχος μας ήταν να διατηρήσουμε την αποστομωτική αμεσότητα που διδάσκει η δημοτική ποίηση και η παραδοσιακή της μελοποίηση».
Νικολέτα Χατζοπούλου – Ετεροτοπία
«Η σύνθεση είναι βασισμένη σε τέσσερα έργα ζωγραφικής με θέμα το Ναύπλιο, που δημιουργήθηκαν κατά την περίοδο 1825-1833. Μέσα από μια πρωτότυπη μέθοδο-πείραμα, οι ξεπατικωτούρες των έργων χρησιμοποιούνται ως παρτιτούρες. Βασικά στοιχεία όπως οι καμπύλες, οι στίξεις, η κίνηση, η πυκνότητα, η αρμονία των στοιχείων αλλά και ο θόρυβος αποτυπώνονται ηχητικά, και οργανώνονται σε μια ιδιότυπη φόρμα τραγουδιού».
Περισσότερες πληροφορίες, εισιτήρια και το πρόγραμμα συναυλιών θα βρείτε εδώ.
