Αποχαιρετούμε το μεγάλο Μίκη Θεοδωράκη με μία επιλογή 12 τραγουδιών του που διασκευάστηκαν και ερμηνεύθηκαν από διεθνείς καλλιτέχνες ― όπως οι Beatles, ο Xavier Cugat και η Edith Piaf.
Απο την Μαρία Μεταξά
06/09/2021
Ο σπουδαίος Έλληνας έφυγε από τη ζωή στις 2 Σεπτεμβρίου 2021, σε ηλικία 96 ετών, αφήνοντας πίσω του την κληρονομιά ενός γίγαντα, μια εμβληματική παρακαταθήκη που δε χωράει σε λέξεις.
Ο (Μιχαήλ) Μίκης Θεοδωράκης, γεννήθηκε στη Χίο στις 29 Ιουλίου του 1925, με καταγωγή από την Κρήτη και τη Μικρά Ασία· έγραψε τις πρώτες του συνθέσεις πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ μετά το 1943 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και μελέτησε εις βάθος τη μουσική, πριν συλληφθεί για την αντιστασιακή του δράση ―και μετά το πέρας του πολέμου, η μουσική συνέχισε να ρέει από μέσα του αβίαστα.
Ο Μίκης Θεοδωράκης ασχολήθηκε σχεδόν με όλα τα είδη της μουσικής, έγραψε συνθέσεις για ταινίες, διηύθυνε ορχήστρες και ηχογράφησε δεκάδες δίσκους, και η πορεία ζωής του ήταν τουλάχιστον εμβληματική. Μάλιστα, η ελληνική κυβέρνηση κήρυξε τριήμερο εθνικό πένθος για το θάνατό του, ενώ ανακοινώθηκε και λαϊκό προσκύνημα την Τρίτη 7, την Τετάρτη 8 Σεπτεμβρίου και την Πέμπτη 9 Σεπτεμβρίου, οπότε και θα τελεστεί η εξώδιος ακολουθία στην Ιερά Μητρόπολη Αθηνών.
Ως ελάχιστο φόρο τιμής, θυμόμαστε μερικές από τις συνθέσεις του που προσέγγισαν διεθνείς ερμηνευτές, υπογραμμίζοντας την παγκόσμια εμβέλεια της μουσικής του.
Edith Piaf – Les Amants de Téruel
Η ιστορία έχει ως εξής: στις αρχές του 13ου αιώνα στην Téruel της Αραγονίας, ο Juan Diego Marcilla ερωτεύεται την Isabel Segura, την οποία όμως δεν μπορεί να παντρευτεί λόγω κοινωνικής διαφοράς μεταξύ των οικογενειών. Μία πενταετία αργότερα, κι ενώ η Isabel έχει παντρευτεί κάποιον άλλο με εντολή του πατέρα της, ο Juan επιστρέφει επιτυχημένος κι έτοιμος να διεκδικήσει την αγαπημένη του ―και πέφτει νεκρός όταν εκείνη τον απορρίπτει. Στην κηδεία του, η Isabel του δίνει ένα τελευταίο φιλί, και πέφτει νεκρή δίπλα στο σώμα του. Οι δύο νέοι θάβονται μαζί, στο παρεκκλήσι του καθεδρικού της Téruel.
Το 1962, η ιστορία μεταφέρεται στη μεγάλη οθόνη από τον Raymond Rouleau, και ο Μίκης Θεοδωράκης αναλαμβάνει τη μουσική επένδυση, με ερμηνεύτρια τη μοναδική Edith Piaf ―με την οποία συνεργάζεται στο Παρίσι― και τους στίχους του Jacques Plantes.
The Devil’s Anvil – Kley (Μάνα μου και Παναγιά)
To Μάνα μου και Παναγιά γράφτηκε από τον ποιητή Τάσο Λειβαδίτη και το Μίκη Θεοδωράκη για να ηχογραφηθεί αρχικά από το Γρηγόρη Μπιθικώτση το 1960, ενώ μπουζούκι έπαιξε ο μεγάλος Μανώλης Χιώτης. Ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης το τραγουδά και στην ταινία «Ο Γολγοθάς Μιας Αθώας» (1961) ενώ το τραγούδι έχει επίσης ερμηνευτεί από τη Φλέρυ Νταντωνάκη, τη Μαρία Φαραντούρη, τη Μαίρη Λίντα, το Γιώργο Νταλάρα και πολλούς άλλους.
Μία λιγότερο γνωστή εκτέλεση είναι εκείνη των Νεοϋορκέζων The Devil’s Anvil, η οποία συμπεριλήφθηκε στο δίσκο τους «Hard Rock from the Middle East» σε παραγωγή του Felix Pappalardi· ο δίσκος αποτελεί ένα πρώιμο προϊόν της world/ethnic μουσικής, και περιέχει 11 «πειραγμένα» κομμάτια από την Αραβία, την Τουρκία και την Ελλάδα. Δυστυχώς, η κυκλοφορία του δίσκου συνέπεσε χρονικά με τα γεγονότα του εξαήμερου Αραβο-Ισραηλινού πολέμου, τον Ιούνιο του ΄67, οπότε οι ραδιοφωνικοί σταθμοί των Η.Π.Α. αρνήθηκαν να τον προωθήσουν.
The Beatles – Honeymoon Song
Ο Θεοδωράκης έγραψε το γνωστό σε μας ως Αν Θυμηθείς τ’ Όνειρό Μου, σε στίχους του Νίκου Γκάτσου, το 1958, για την ταινία «Luna De Meil» ―ή αλλιώς, Μήνας του Μέλιτος, Honeymoon― του Michael Powell, η οποία εμπνεύστηκε από το μπαλέτο El Amor Brujo του Gregorio Martí nez Sierra. Λίγα χρόνια αργότερα, ο 20χρονος τότε Paul McCartney άκουσε το τραγούδι μέσω του δημοφιλούς Marino Marini και του Κουαρτέτου του, το λάτρεψε, και έπεισε και τα υπόλοιπα Σκαθάρια να κάνουν μια γλυκύτατη διασκευή για την εκπομπή του BBC Pop Go The Beatles, σε αγγλικούς στίχους από τον William Sansom.
Karl Zéro – Βάρκα στο Γιαλό
Εδώ έχουμε μία πολύ χαριτωμένη εκτέλεση ενός τραγουδιού από το 1963, σε διασκευή του Γάλλου Karl Zéro που κυκλοφόρησε το 2000. H Βάρκα στο Γιαλό γράφτηκε εξ ολοκλήρου από το Μίκη Θεοδωράκη ―μουσική και στίχοι―, και ερμηνεύθηκε για πρώτη φορά ζωντανά από τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και τη Ρία Κούρτη, στη θεατρική επιθεώρηση «Μαγική Πόλη». Η παράσταση έλαβε χώρα στο Θέατρο Παρκ, σε σκηνοθεσία του Λεωνίδα Τριβιζά, και πρόκειται για τη θρυλική πλέον σύμπραξη του Θεοδωράκη με το μεγάλο Μάνο Χατζιδάκι, ενώ επίσης συμμετείχαν ο Μάνος Λοΐζος και ο Χρήστος Λεοντής.
The Walkabouts – Train Leaves at Eight
Το 1965, ο Θεοδωράκης γνωρίζει τον αγαπημένο Μάνο Ελευθερίου στο Σύλλογο Φίλων Ελληνικής Μουσικής, μέσω του συγγραφέα Φώντα Λάδη, ο οποίος του μετέφερε 12 κομμάτια που είχε γράψει ο πρωτοεμφανιζόμενος στιχουργός κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας. Τα τραγούδια αυτά μελοποιήθηκαν από το Θεοδωράκη και κυκλοφόρησαν στο δίσκο «Τα Λαϊκά», με Το Τρένο Φεύγει στις Οκτώ να ξεχωρίζει ανάμεσά τους, σε πρώτη εκτέλεση από τη Μαρία Δημητριάδη (1968). Αρκετά χρόνια αργότερα, στις αρχές της νέας χιλιετίας, το τραγούδι φτάνει τους Walkabouts από το Seattle, οι οποίοι διασκευάζουν το τραγούδι σε μια πολύ όμορφη, γλυκόπικρη εκτέλεση.
Perry Como – Beyond Tomorrow
To πανέμορφο ερωτικό τραγούδι Beyond Tomorrow γράφτηκε από το Θεοδωράκη μαζί με τον Larry Kusik, ηχογραφήθηκε στo Studio RCA στη Νέα Υόρκη από τον Ιταλό τραγουδιστή Perry Como, και οι δυο συνθέτες ήταν υποψήφιοι για Βραβεία Grammy και BAFTA για την εμβληματική κινηματογραφική ταινία «Serpico» του 1973.
Beyond tomorrow
the gift of lovers waits
bright and free.
Santo and Johnny – Theme from Serpico
Δε γνωρίζουν όλοι πως στην αρχική κόπια του Serpico δεν υπήρχε νότα μουσικής. Ο σκηνοθέτης Sidney Lumet ήθελε την ταινία του ωμή κι αιχμηρή, αλλά ο πιο λυρικός παραγωγός του, Dino DeLaurentis δε συμφωνεί καθόλου με αυτή τη μάλλον αντιεμπορική συνθήκη. Όπως είπε αργότερα ο Lumet, την τελευταία στιγμή συμβιβάστηκε με 15 λεπτά μουσικής σε στρατηγικά σημεία της ταινίας, ώστε να προστατεύσει το έργο του ―και η απόφασή του συνέπεσε με την αποφυλάκιση του Μίκη Θεοδωράκη: «Ήξερα ότι εκείνα τα χρόνια οι αριστεροί στην Ελλάδα βρίσκονταν υπό διωγμό από το ακροδεξιό καθεστώς της χούντας. Δεν είχα άλλη επιλογή: αμέσως έτρεξα στο Παρίσι να τον βρω!».
Ο Θεοδωράκης βλέπει το πρώτο cut της ταινίας, και αποφαίνεται πως δε χρειάζεται μουσική, καθώς δεν υπήρχε χώρος γι’ αυτήν, αλλά ο Lumet τον πείθει κι εκείνος δίνει το τραγούδι του, Δρόμοι Παλιοί, σε στίχους του μεγάλου Μανώλη Αναγνωστάκη ―πάνω στο οποίο βασίστηκε και το βασικό μουσικό χαλί της ταινίας, σε ενορχήστρωση του Bob James. Ένα χρόνο αργότερα, οι Santo & Johnny διασκευάζουν πανέμορφα το κομμάτι για το δίσκο τους, «Dance, Dance, Dance», στον οποίο περιέχονται μερικές άκρως ενδιαφέρουσες διασκευές μουσικών όπως o Barry White και ο Cole Porter, ανάμεσά τους και ο Θεοδωράκης.
Iva Zanicchi – Il Ragazzo Che Sorride
Ένα από τα πιο συχνά διασκευασμένα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη ήταν και το σκοτεινό Γελαστό Παιδί, από το θεατρικό έργο «Ένας Όμηρος» του Bredan Behan στην απόδοση του Βασίλη Ρώτα. Στην Ιταλία, η εκτέλεση του Al Bano από το 1968 είναι πολύ πιο ανάλαφρη, ενώ δύο χρόνια αργότερα, το διασκευάζει και η ποπ τραγουδίστρια Iva Zanicchi, σε στίχους μεταφρασμένους από το στιχουργό και συνθέτη Vito Pallavicini. Μία ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια είναι πως η Zanicchi ήταν υποψήφια ευρωβουλευτίς το 2004 με το κόμμα Forza Italia του Silvio Berlusconi ―σημαντικό ίσως να αναφερθεί, έχοντας υπ’ όψιν την ιστορική σημασία του τραγουδιού…
Shirley Bassey – Life Goes On
Το Γελαστό Παιδί διασκευάστηκε πολλές φορές στο εξωτερικό, με μία από τις πιο όμορφες αλλά και λιγότερο γνωστές εκτελέσεις να είναι εκείνη της Shirley Bassey από το δίσκο της «Something» που κυκλοφόρησε το 1970. Αν και το ιστορικό νόημα των στίχων χάνεται στη συγκεκριμένη μετάφραση, η βαθύτερη πίκρα για τις συνθήκες που μας πατάνε κάτω και πρέπει να υπερνικήσουμε παραμένει.
Life goes on
And we pass through
Days of sunlight days of tears
It´s the way life comes to you
Henry Mancini – Love Theme from «Phaedra»
Η «Φαίδρα» κυκλοφόρησε στις κινηματογραφικές αίθουσες το 1962, με πρωταγωνιστές τη Μελίνα Μερκούρη και τον Anthony Perkins, σε σκηνοθεσία του Jules Dassin, βασισμένη στην τραγωδία του Ευριπίδη, «Ιππόλυτος». Ο Θεοδωράκης υπέγραψε τη μουσική επένδυση της ταινίας, σε στίχους του ποιητή Νίκου Γκάτσου, και ερμηνεία από την ίδια τη Μερκούρη, ενώ το κύριο, ορχηστρικό θεματικό τραγούδι της ταινίας που συνοδεύει τις ερωτικές σκηνές λατρεύτηκε από το κοινό και διασκευάστηκε εξαιρετικά από το μεγάλο Henry Mancini.
Xavier Cugat – Theme from “Zorba The Greek”
Ο Χορός του Ζορμπά είναι μία από τις πιο αναγνωρίσιμες μελωδίες παγκοσμίως· γράφτηκε για το soundtrack της εμβληματικής ταινίας «Αλέξης Ζορμπάς» σε σκηνοθεσία του Μιχάλη Κακογιάννη, βασισμένης στο εξαιρετικό βιβλίο «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», του Νίκου Καζαντζάκη. Η ταινία κυκλοφόρησε το 1964 και το περιβόητο ―και μάλιστα πρωτοεμφανιζόμενο― συρτάκι που χορεύουν οι πρωταγωνιστές και έμεινε κλασικό παγκοσμίως, φέρει την υπογραφή του Μίκη Θεοδωράκη, ενώ η χορογραφία έγινε από το Γιώργο Προβιά. Άπειρες διασκευές έχουν γίνει στο αγαπημένο, χορευτικό και για πάντα συνδεδεμένο με την Ελλάδα τραγούδι, και η παιχνιδιάρικη εκτέλεση του Xavier Cugat παραμένει μία από τις πιο αγαπημένες ―με εκείνη των John Murphy και David Hughes να ακολουθεί, από το «Lock, Stock and Two Smoking Barrels» του Guy Ritchie (1998).
Stereomatic C.E.O. ft. Penny Baltatzi – Omorfi Poli
Οι Stereomatic Creative Electronic Orchestra μας συστήθηκαν το 2004 ―απλώς ως Stereomatic―, κυκλοφορώντας ηλεκτρονικές διασκευές και χορευτικά remix σε ελληνικά τραγούδια περασμένων δεκαετιών. Το 2017, κυκλοφορούν το δίσκο «MIKIS21», αφιερωμένο στο Μίκη του 21ου αιώνα. Το άλμπουμ περιείχε διασκευές της μπάντας σε συνθέσεις του Θεοδωράκη, κυρίως από τις κινηματογραφικές ταινίες τις οποίες έντυσε μουσικά. Η Όμορφη Πόλη προέρχεται από τον κύκλο τραγουδιών «Λιποτάκτες» που ηχογραφήθηκε το 1960, και ερμηνεύθηκε αρχικά από τον ίδιο το Θεοδωράκη, ενώ η γαλλική εκτέλεση της Edith Piaf που είδαμε πιο πάνω (Les Amants de Téruel) είναι η πιο γνωστή κι αγαπημένη. Πάντως, η πιο σύγχρονη ηλεκτρονική διασκευή των Stereomatic με τη φωνή της Πέννυς Μπαλτατζή συνδυάζει με πολύ ενδιαφέροντα τρόπο τη μελωδία με το electro ιδίωμα.
